Οι ψυχικές δυσκολίες στα παιδιά είναι πολλές φορές δύσκολο να εντοπιστούν από τους γονείς. Έτσι, πολλά παιδιά που θα μπορούσαν να ωφεληθούν από την έγκαιρη παρέμβαση, δεν λαμβάνουν την κατάλληλη βοήθεια. Το κείμενο που ακολουθεί μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τα προειδοποιητικά σημάδια των ψυχικών διαταραχών στα παιδιά και να αναζητήσετε έγκαιρα την απαιτούμενη βοήθεια.
Γιατί είναι δύσκολο για τους γονείς να εντοπίσουν την ψυχική ασθένεια στα παιδιά;
Η αναγνώριση των προβλημάτων ψυχικής υγείας των παιδιών εξαρτάται από τους ενήλικες που τα φροντίζουν (γονείς, επαγγελματίες υγείας, εκπαιδευτικοί).
Ωστόσο, πολλοί γονείς δεν γνωρίζουν τα συμπτώματα των ψυχικών διαταραχών στα παιδί, καθώς δυσκολεύονται να τα ξεχωρίσουν από τη «φυσιολογική» συμπεριφορά της παιδικής ηλικίας, ενώ ακόμη κι αν τα εντοπίσουν, αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να αναζητήσουν βοήθεια. Η ανησυχία για το στίγμα που συνοδεύει τα προβλήματα ψυχικής υγείας, οι μη επαρκείς υπηρεσίες ψυχικής υγείας στην κοινότητα και το κόστος που συνεπάγεται η επίσκεψη σε ιδιώτη επαγγελματία ψυχικής υγείας, αποτρέπουν πολλές φορές τους γονείς από το να αναζητήσουν βοήθεια.
Ποια είναι τα συχνότερα προβλήματα ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν τα παιδιά;
Τα συχνότερα προβλήματα ψυχικής υγείας που ενδέχεται να εμφανιστούν στην παιδική ηλικία, είναι:
Οι αγχώδεις διαταραχές. Τα παιδιά που έχουν αγχώδεις διαταραχές, όπως η η διαταραχή μετατραυματικού στρες, η κοινωνική φοβία και η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, βιώνουν το άγχος ως ένα σταθερό και επίμονο πρόβλημα που τα εμποδίζει στην καθημερινότητα, παραβλάπτοντας τη λειτουργικότητά τους.
Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Αυτή η διαταραχή συμπεριλαμβάνει μια σειρά από προβλήματα, όπως δυσκολία να διατηρήσει το παιδί την προσοχή του, υπερκινητικότητα/υπερδραστηριότητα και έντονα παρορμητική συμπεριφορά.
Ο αυτισμός. Ο αυτισμός ανήκει στην κατηγορία των σοβαρών αναπτυξιακών διαταραχών, οι οποίες εμφανίζονται σε νεαρή ηλικία (συνήθως πριν την ηλικία των τριών ετών). Παρ’ όλο που τα συμπτώματα και η σοβαρότητα ποικίλουν, όλες οι διαταραχές του αυτισμού επηρεάζουν την ικανότητα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης του παιδιού με τους άλλους.
Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής. Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής, όπως η ψυχογενής ανορεξία και βουλιμία αποτελούν σοβαρά προβλήματα. Τα παιδιά/έφηβοι μπορεί να ασχολούνται σε τέτοιο βαθμό με το φαγητό και το βάρος, που να μην μπορούν να επικεντρωθούν σε οτιδήποτε άλλο.
Οι διαταραχές της διάθεσης. Οι διαταραχές διάθεσης (όπως η κατάθλιψη) οδηγούν το παιδί στο να βιώνει επίμονα συναισθήματα θλίψης, ανησυχίας, άγχους ή / και σημαντικές διακυμάνσεις της διάθεσης μέσα στη μέρα (εναλλαγή χαράς και θλίψης).
Η σχιζοφρένεια. Η σχιζοφρένεια ανήκει στην κατηγορία των ψυχωσικών διαταραχών. Πρόκειται για σοβαρή και χρόνια ψυχική ασθένεια η οποία διαταράσσει την επαφή του παιδιού με την πραγματικότητα και συχνά είανι απαραίτητη η λήψη φαρμακευτικής αγωγής, ώστε να περιοριστούν τα συμπτώματα και να διασφαλιστεί ένα καλό επίπεδο λειτουργικότητας για το παιδί.
Ποια είναι τα προειδοποιητικά σημάδια των προβλημάτων ψυχικής υγείας στα παιδιά;
Τα σημάδια που θα πρέπει να σας επιστήσουν την προσοχή και να σας κινητοποιήσουν ώστε να αναζητήσετε βοήθεια από υπηρεσίες και επαγγελματίες ψυχικής υγείας, είναι:
Αλλαγές στη διάθεση. Το παιδί παρουσιάζει συναισθήματα θλίψης ή απόσυρσης (παραίτηση από καθημερινές δραστηριότητες που μέχρι πρότινος ακολουθούσε) για 2 εβδομάδες ή και περισσότερο, ή/και σοβαρές εναλλαγές στη διάθεση που προκαλούν προβλήματα στις σχέσεις στο σπίτι ή το σχολείο.
Έντονα συναισθήματα. Το παιδί εμφανίζει π.χ. συναισθήματα υπέρμετρου φόβου χωρίς εύλογη αιτία (συχνά συνοδεύονται με ταχυπαλμία ή γρήγορη αναπνοή) ή ανησυχίες και φόβους τόσο έντονους, που μπορεί να παρεμποδίζουν τις καθημερινές του δραστηριότητες.
Αλλαγές συμπεριφοράς. Σε αυτήν την περίπτωση, το παιδί παρουσιάζει απότομες και σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά ή την προσωπικότητα, καθώς επίσης και επικίνδυνη ή/και εκτός ελέγχου συμπεριφορά. Η υπερβολική ευθιξία και ευερεθιστότητα, οι συχνοί καβγάδες, καθώς και η πρόθεση ή η έκφραση επιθυμίας να βλάψει σοβαρά κάποιον αποτελούν επίσης προειδοποιητικά σημάδια.
Δυσκολία συγκέντρωσης. Παρατηρήστε το παιδί, ώστε να διαπιστώσετε αν αντιμετωπίζει δυσκολία να εστιάσει σε κάτι (πχ, μια άσκηση στα μαθηματικά, η παρακολούθηση μιας ταινίας, κλπ) για αρκετή ώρα χωρίς να διασπαστεί η προσοχή του από άλλα πράγματα, ή να καθίσει για εύλογο χρονικό διάστημα χωρίς να χρειάζεται να σηκώνεται συνεχώς. Αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια είναι πολύ σημαντικά, καθώς διαταράσσουν τη σχολική ζωή του παιδιού και μπορούν να οδηγήσουν σε φτωχή σχολική επίδοση. Αντίστοιχα, η σχολική επίδοση του παιδιού συνδέεται σημαντικά με την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη, αλλά και την εργασιακή του πορεία ως ενήλικας.
Ανεξήγητη απώλεια βάρους. Η ξαφνική απώλεια της όρεξης, οι συχνοί έμετοι, η χρήση καθαρτικών και η υπερβολική και καθημερινή φυσική δραστηριότητα ιδιαίτερα στα έφηβα κορίτσια συνδέεται με την εκδήλωση των διαταραχών πρόσληψης τροφής.
Φυσική βλάβη. Μερικές φορές, η ύπαρξη ψυχικών δυσκολιών, ιδιαίτερα όταν επιμένουν χωρίς αντιμετώπιση για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορούν να οδηγήσουν σε αυτοκτονικές σκέψεις ή απόπειρες αυτο-τραυματισμού (πχ, κοψίματα στα χέρια, τραυματισμοί σε μέλη του σώματος που καλύπτονται από ρούχα) και αυτοκτονίας. Παρατηρήστε και ρωτήστε ευθέως το παιδί σας αν σκέφτεται να βλάψει τον εαυτό του. Αν λάβετε θετική απάντηση, απευθυνθείτε άμεσα σε επαγγελματία/υπηρεσία ψυχικής υγείας.
Χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών. Η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (καπνός, αλκοόλ, ναρκωτικά) συχνά συνδέεται με την προσπάθεια του παιδιού να αντιμετωπίσει άλλου τύπου ψυχικές δυσκολίες. Για παράδειγμα, κάποιο παιδί μπορεί να αισθάνεται υπερβολικό άγχος και να καταναλώνει αλκοόλ στην προσπάθειά του να το ελέγξει. Γενικά, η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στην παιδική και εφηβική ηλικία, συνδέεται με δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στην αναγνώριση και την αποδοχή των συναισθημάτων τους.
Τι θα πρέπει να κάνω αν ανησυχώ ότι το παιδί μου αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας;
Ένα από τα πρώτα πράγματα που θα μπορούσατε να κάνετε αν ανησυχείτε ότι το παιδί σας αντιμετωπίζει ψυχικές δυσκολίες είναι να συζητήσετε τους προβληματισμούς σας με τον παιδίατρο/οικογενειακό ιατρό που το παρακολουθεί. Περιγράψτε του τη συμπεριφορά που σας ανησυχεί. Επίσης, συζητήστε με το δάσκαλο του παιδιού σας, καθώς και άλλους φίλους και συγγενείς οι οποίοι του παρέχουν φροντίδα, για να διαπιστώσετε αν έχουν παρατηρήσει αλλαγές στη συμπεριφορά του. Η παροχή πληροφοριών από τον παιδίατρο/οικογενειακό ιατρό και το περιβάλλον του παιδιού θα σας καθοδηγήσει σχετικά με το αν χρειάζεται να αναζητήσετε ή όχι επιπλέον βοήθεια.
Πως γίνεται η διάγνωση των ψυχικών διαταραχών στα παιδιά;
Η διάγνωση των ψυχικών διαταραχών της παιδικής και εφηβικής ηλικίας γίνεται από ειδικό επαγγελματία ψυχικής υγείας, εξειδικευμένο στα προβλήματα ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων. Ο παιδίατρός σας μπορεί να σας συστήσει να επισκεφθείτε κάποιον τέτοιο ειδικό (παιδοψυχίατρο, παιδοψυχολόγο, κλπ), ο οποίος θα συνεργαστεί με το παιδί σας και θα αξιολογήσει την ψυχοσυναισθηματική του κατάσταση ώστε να διαγνώσει τυχόν προβλήματα, συστήνοντας την κατάλληλη θεραπεία. Η διάγνωση των ψυχικών διαταραχών παγκοσμίως στηρίζεται στο διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-IVR. Πρόκειται για τον πλέον αξιόπιστο επιστημονικό οδηγό, ο οποίος έχει αναπτυχθεί από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία και περιλαμβάνει τα διαγνωστικά κριτήρια των ψυχικών διαταραχών.
Ο παιδίατρος ή ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας θα πρέπει να αναζητήσει και άλλες πιθανές αιτίες για τη συμπεριφορά του παιδιού σας, διερευνώντας την πιθανότητα ύπαρξης ιστορικού ιατρικών ασθενειών ή τραύματος. Είναι πιθανό να σας υποβάλλει ερωτήσεις σχετικά με την ανάπτυξη του παιδιού, τη διάρκεια της συγκεκριμένης συμπεριφοράς, τις αντιλήψεις των δασκάλων και άλλων κοντινών προσώπων φροντίδας για το πρόβλημα, καθώς και την ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού ψυχικών διαταραχών.
Η διάγνωση των ψυχικών διαταραχών στα παιδιά συχνά αποτελεί δύσκολη διαδικασία, διότι αφενός, η φυσιολογική ανάπτυξη ποικίλει από παιδί σε παιδί και, αφετέρου, τα μικρά παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας να είναι εξειδικευμένος στα προβλήματα παιδιών και εφήβων, ώστε να μπορεί να διευκολύνει τα παιδιά να εκφραστούν, αλλά και για να διαφοροδιαγνώσει τις φυσιολογικές από τις συμπεριφορές που δημιουργούν πρόβλημα στο παιδί.
Πως θεραπεύεται η ψυχική ασθένεια στα παιδιά;
Οι πιο συχνές θεραπευτικές επιλογές για τα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας περιλαμβάνουν:
Ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία είναι ένας τρόπος προσέγγισης των προβλημάτων ψυχικής υγείας μέσω της συζήτησης με παιδοψυχολόγο, παιδοψυχίατρο ή άλλον επαγγελματία ψυχικής υγείας. Κατά την ψυχοθεραπευτική διαδικασία με παιδιά, χρησιμοποιείται συχνά το παιχνίδι, το κουκλοθέατρο, τα παραμύθια, η ζωγραφική κλπ. Κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, το παιδί μπορεί να μάθει περισσότερα για την κατάσταση και τη διάθεσή του, τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, αλλά και τη συμπεριφορά του. Η ψυχοθεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στο να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν υγιείς τρόπους αντιμετώπισης των δύσκολων καταστάσεων.
Φαρμακευτική αγωγή. Ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας του παιδιού σας μπορεί να σας συστήσει τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής, προκειμένου να αντιμετωπιστούν σοβαρά συμπτώματα που διαταράσσουν την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και βλάπτουν τη λειτουργικότητά του. Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι η λήψη φαρμακευτικών ουσιών δεν αποτελεί συχνή θεραπευτική πρακτική και συστήνεται μόνο όταν και για όσο είναι απαραίτητο.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο πιο αποτελεσματικός θεραπευτικός σχεδιασμός αφορά στο συνδυασμό ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας. Συμβουλευθείτε τον επαγγελματία ψυχικής υγείας του παιδιού σας για τον καθορισμό της θεραπείας, ζητώντας επιπλέον πληροφόρηση για τους κινδύνους και τα οφέλη που θα προκύψουν από κάθε θεραπευτική επιλογή.
Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να αντιμετωπίσει την ψυχική διαταραχή;
Σε περίπτωση που το παιδί σας αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι χρειάζεται την υποστήριξή σας περισσότερο από ποτέ. Πριν τη διάγνωση ενός προβλήματος ψυχικής υγείας σε ένα παιδί, συνήθως οι γονείς και τα παιδιά νιώθουν ανήμποροι, θυμωμένοι και αναστατωμένοι. Συμβουλευθείτε τον επαγγελματία ψυχικής υγείας του παιδιού σας για το πώς μπορείτε να αλλάξετε τον τρόπο αλληλεπίδρασης με το παιδί, καθώς επίσης και για τους τρόπους χειρισμού των δύσκολων συμπεριφορών. Αναζητήστε τρόπους χαλάρωσης και διασκέδασης με το παιδί σας. Εξυμνήστε τις δυνάμεις και τις ικανότητές του. Υιοθετήστε τεχνικές αντιμετώπισης του άγχους, που μπορεί να σας βοηθήσουν να ανταποκρίνεστε με ηρεμία σε στρεσογόνες καταστάσεις. Σκεφτείτε, επίσης, αν χρειάζεται να αναζητήσετε οικογενειακή θεραπεία ή τη βοήθεια από ομάδες υποστήριξης. Είναι σημαντικό για εσάς και την οικογένειά σας, να κατανοήσετε τα προβλήματα και τα συναισθήματά του παιδιού σας, καθώς επίσης και κάθε μέθοδο που μπορεί να το βοηθήσει.
Για να βοηθήσετε στη σχολική επιτυχία του παιδιού σας, συζητήστε με το δάσκαλο και το σχολικό σύμβουλο για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Αν χρειαστεί, συνεργαστείτε με το προσωπικό του σχολείου για την ανάπτυξη ενός ακαδημαϊκού πλάνου που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες του.
Αν ανησυχείτε για την ψυχική υγεία του παιδιού σας, αναζητήστε βοήθεια. Μην αφήνετε συναισθήματα όπως η ντροπή και ο φόβος να σας εμποδίσουν να ζητήσετε υποστήριξη. Οι ψυχικές δυσκολίες μπορεί να εμφανιστούν σε οποιοδήποτε παιδί, ανεξάρτητα από την οικονομικο-κοινωνική κατάσταση της οικογένειας, την καταγωγή του, κ.ά. Με την κατάλληλη υποστήριξη, μπορείτε να συμβάλλετε σημαντικά στη βελτίωση της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού σας και να του εξασφαλίσετε μια όμορφη παιδική ηλικία και μια παραγωγική και δημιουργική ενήλικη ζωή.
Πηγή: Mayo Clinic
